De helft van de scholieren is bang voor klimaatverandering: hoe ga je ermee om?

"Ik wil dat jullie in paniek raken!", zei de 16-jarige klimaatactiviste Greta Thunberg tijdens het Wereld Economisch Forum in Davos in 2019. "Ik wil niet dat jullie hoopvol zijn," legde ze uit aan de aanwezige vertegenwoordigers uit de politiek, de wetenschap en de maatschappij. "Ik wil dat jullie voelen wat ik elke dag voel. En ik wil dat jullie handelen. Handelen alsof jullie in een crisis zitten. Ik wil dat jullie handelen alsof ons huis in brand staat. Want het brandt al."

Greta Thunberg sprak vanuit een diep gevoel, vanuit angst. Maar de vraag is of paniek echt een drijvende kracht is om dingen actief te veranderen. Of dat het ons uiteindelijk niet verlamt en ziek maakt. En of er iets tussenin zit: een gezonde balans die nog steeds ruimte biedt voor actie.

Er is nu een nieuwe enquête over dit onderwerp gepubliceerd onder ongeveer 4500 studenten in Duitsland. Deze werd uitgevoerd door de Hogeschool voor Toegepaste Wetenschappen van Hamburg (HAW Hamburg) met steun van MKK – Meine Krankenkasse (Mijn Zorgverzekering). "Het is de eerste studie in zijn soort in Duitsland", aldus Walter Leal, die als hoogleraar klimaatveranderingsmanagement en hoofd van een onderzoekscentrum aan de universiteit verantwoordelijk is voor de enquête.

42,2 procent heeft zelfs een ‘sterke tot extreem sterke’ angst voor klimaatverandering

Eerst vroegen de onderzoekers de ongeveer 4500 studenten naar hun geestelijke gezondheid. 54,4 procent van de respondenten beoordeelde hun geestelijke gezondheid als "goed" of "zeer goed", terwijl 45,4 procent deze als "redelijk" tot "zeer slecht" beoordeelde. "Dit percentage was bijzonder hoog onder diverse individuen (86,4 procent) en andere genderidentiteiten (76,5 procent)", aldus de onderzoeksopzet. Omdat de beoordeling van geestelijke gezondheid ook zeer subjectief kan zijn, wilden de onderzoekers een gevalideerd screeningsinstrument gebruiken om te bepalen hoeveel respondenten daadwerkelijk aan angststoornissen en depressies lijden. De resultaten zijn aanzettend tot nadenken.

Psychologische stress werd bij 28,6 procent van de deelnemers vastgesteld, waarbij vrouwen (30,5 procent) en "diverse mensen" (63,5 procent) er meer last van hadden dan mannen (22,1 procent), aldus studieauteur Juliane Stolz, gezondheidswetenschapper aan de Hogeschool voor Toegepaste Wetenschappen van Hamburg (HAW Hamburg). Ruim de helft van de deelnemers had last van klimaatveranderingsangst, gemeten met de Climate Change Anxiety Scale (CCAS) .

Deze internationaal gebruikte schaal meet de mate van angst op basis van bepaalde stellingen. Bijvoorbeeld dat je door angst voor klimaatverandering niet meer kunt slapen, geen plezier meer kunt hebben met familie en vrienden, geen werk of schoolwerk meer kunt doen, geen plannen meer kunt maken voor je eigen leven en je potentieel niet meer kunt benutten.

Eén op de twee respondenten in het onderzoek had aantoonbaar last van klimaatveranderingsangst – met gevolgen voor hun gedachten, gevoelens, omgang met het dagelijks leven, gedrag en relaties met familie en vrienden. Onder vrouwen was dit percentage 57,6 procent en onder "diverse mensen" zelfs 80,5 procent. Bij 42,2 procent van alle deelnemers was de angst "sterk tot extreem sterk", aldus de universiteit.

"Meer dan de helft van de studenten gaf aan dat ze hittegolven als psychologisch stressvol ervoeren", meldt de universiteit. "Sommige factoren verhoogden de angst voor klimaatverandering aanzienlijk", zoals de aanwezigheid van een psychische aandoening. "Bovendien rapporteerden mensen die ervan overtuigd waren dat klimaatverandering echt en door de mens veroorzaakt is, wier gedrag sterker beïnvloed wordt door motieven voor klimaatbescherming, of die zelf extreme weersomstandigheden hadden meegemaakt, vaker een hogere mate van stress."

Hoe meer informatie er wordt gebruikt, hoe groter de bezorgdheid

De online enquête liep van november 2024 tot en met februari 2025. Van de 4500 deelnemende studenten van ongeveer 200 universiteiten in Duitsland was 60,7 procent vrouw, 35 procent man, 2,6 procent identificeerde zich als 'divers', 0,4 procent als 'overig' en 1,7 procent gaf geen informatie over hun geslacht. Gezien het kleine percentage studenten dat zich als 'divers' identificeert, is het opvallend hoe onevenredig hoog het aandeel psychische stoornissen (63,5 procent) en angst voor klimaatverandering (80,5 procent) onder hen is.

Hoewel de enquête landelijk werd uitgevoerd, is deze niet landelijk representatief, zo leggen de auteurs van het onderzoek uit. "Meer dan 60 procent van de deelnemers was vrouw. Ze vertekenen het algemene beeld, omdat ze hogere niveaus van psychologische stress en klimaatveranderingsangst vertoonden dan mannelijke studenten", aldus Juliane Stolz. "De vrijwillige online enquête kan de resultaten ook hebben vertekend, omdat de deelnemers mogelijk bijzonder geïnteresseerd waren."

Niettemin toont het onderzoek volgens de onderzoekers aan: "De angst voor klimaatverandering onder studenten is reëel, maar de omvang ervan hangt af van individuele factoren." Hoe respondenten zelf met de informatie omgaan, is ook belangrijk. Hoe vaker respondenten informatie over klimaatverandering consumeerden, hoe groter hun psychische klachten, aldus studieauteur Juliane Stolz. "Dit verband kan echter ook als volgt worden geïnterpreteerd: hoe meer de studenten zich zorgen maakten, hoe vaker ze dergelijke onderwerpen consumeerden."

In een geestelijk zieke samenleving kan men zich zomaar volledig overgeven

De Hogeschool Hamburg wil nu samen met de deelnemende zorgverzekeraar nieuwe preventieprogramma's ontwikkelen om de mentale gezondheid van studenten te verbeteren. "Want klimaatverandering vraagt ​​om mensen die kunnen handelen", aldus Andrea Galle van de raad van bestuur van MKK – Meine Krankenkasse. "Gezien de gezondheidsgevolgen van klimaatverandering hebben studenten ook een veerkrachtige mindset nodig, zodat ze de uitdagingen van het dagelijks leven op de lange termijn het hoofd kunnen bieden." Verder onderzoek en ondersteunende diensten zijn nodig "om de mentale gezondheid van studenten in de context van klimaatverandering te onderzoeken en te versterken", aldus Juliane Stolz.

De vraag "Hoe gaan we op een gezonde manier om met klimaatverandering?" is waarschijnlijk een van de belangrijkste. Want in een psychisch zieke, hopeloze samenleving zou je je zomaar volledig kunnen overgeven. De extremen in de omgang met klimaatverandering variëren van het volledig negeren van het probleem tot het er meedogenloos mee bezig zijn en ons onderdompelen in rampscenario's. Een gezonde aanpak ligt ergens tussenin.

"Psychologische gevolgen kunnen een directe reactie zijn op natuurrampen en extreme weersomstandigheden, waarvan het risico toeneemt door klimaatverandering", schrijft het Bundesamt für Umwelt (Uba). Voorbeelden hiervan zijn ook in Duitsland te vinden: langere periodes van droogte, hogere temperatuurpieken tijdens hittegolven, zwaardere orkanen en regenval met plotselinge overstromingen tot gevolg.

Degenen die direct getroffen worden door schade, letsel en verlies, kunnen ernstige psychische problemen ervaren, die zelfs kunnen leiden tot een posttraumatische stressstoornis (PTSS), schrijft de UBA. "Solastalgia" beschrijft "een gevoel van verlies, verdriet en ervaren emotionele stress dat ontstaat wanneer er veranderingen of vernietigingen in de omgeving plaatsvinden in iemands vertrouwde leefomgeving."

Een gids die de geestelijke gezondheid wil bevorderen in tijden van klimaatverandering

Maar zelfs de gedachte aan bedreigingen alleen al kan zorgen, angst en hulpeloosheid oproepen, schrijft de UBA – met "zeer sterke emotionele reacties die onder andere kunnen leiden tot een vermijdende houding, een gevoel van verlamming, verlies van eetlust, slapeloosheid of paniekaanvallen." Een UBA-rapport met de resultaten van een enquête uit 2023 – onder 1300 deelnemers tussen de 18 en 90 jaar uit heel Duitsland – werd pas in mei 2025 gepubliceerd .

Hieruit bleek dat "21 procent van de respondenten zich zeer sterk belast voelde door klimaatverandering", aldus de samenvatting. Echte klimaatangst, verlammende of door activisme gedreven klimaatemoties en PTSS gerelateerd aan extreem weer kwamen echter minder vaak voor bij de respondenten. "Het aanpassingsvermogen ten aanzien van klimaatverandering was ook vrij laag."

De veerkrachtfactoren die in het rapport worden benadrukt, zijn interessant. Deze omvatten de sociale steun die iemand heeft en biedt aan anderen. Ze omvatten zelfzorg en mindfulness ("Ik probeer liefdevol met mezelf om te gaan als ik me emotioneel down voel"). Ze omvatten ook de mate waarin iemand "toegang heeft tot natuurlijke ruimtes", d.w.z. het bezitten van een balkon of tuin, en regelmatig naar het park, het bos of het meer gaan.

Daartoe behoren ook bepaalde strategieën om met het probleem om te gaan, die tot uiting komen in uitspraken als: "Ik geloof dat steeds meer mensen het probleem van klimaatverandering serieus nemen." - "Ik vind dat je moet hopen op het beste, ook al is klimaatverandering een groot probleem." - "Ik praat met mijn familie of vrienden over wat zij kunnen doen tegen klimaatverandering." - "Ik denk na over of informeer mezelf over wat ik kan doen tegen klimaatverandering."

Op basis van studies en interviews met experts heeft het Bundesamt für Umwelt (Bundesamt für Umwelt) een "Gids voor geestelijke gezondheid in tijden van klimaatverandering" opgesteld. Deze gids is bedoeld voor mensen die een gezonde manier willen vinden om met het probleem om te gaan. Het is de moeite waard om deze gids te lezen om van een hulpeloos, angstig perspectief naar een nieuwe kijk op het leven te gaan. De belangrijkste punten worden aan het einde van de 40 pagina's tellende gids samengevat.

U moet feitelijke informatie verzamelen en zien wat u zelf kunt doen

Hier enkele tips: "Door je te concentreren op het 'hier en nu', voorkom je negatieve gedachtenspiralen en kun je uitrusten en ontspannen." Een voorbeeld: op internet verschijnen voortdurend nieuwe, tegenstrijdige modelberekeningen met sensationele koppen die laten zien hoe extreem de komende zomer kan worden.

In plaats van je te laten beïnvloeden door dit heen-en-weer, kun je beter op het volgende letten: Waar vind je feitelijke informatie? Wat is tot nu toe daadwerkelijk te bewijzen en wat niet? (Je zou deze vraag bij alle onderzoeken moeten stellen.) Wat is de huidige situatie? Wat kan ik doen? Hoe kan ik me voorbereiden en aanpassen?

Wat betreft individuele geestelijke gezondheid biedt de gids suggesties die gericht zijn op maatschappelijke betrokkenheid. "Vooral door je gezamenlijke betrokkenheid bij anderen kun je effectief bijdragen aan de aanpak van klimaatverandering en sociale normen helpen veranderen", staat er. "Tegelijkertijd krijg je belangrijke sociale steun om om te gaan met de psychologische stress die klimaatverandering met zich meebrengt." De gids wijst op actievoorbeelden. Veel hiervan zijn te vinden op gekoppelde portals zoals germanwatch.org , die een doe-het-zelfgids biedt die je kan helpen je eigen "handafdruk voor een duurzamer gebruik van hulpbronnen" te vergroten.

Het portaal daskannstdutun.de richt zich op de homepage rechtstreeks op de psyche. "Je brein is een klimaatontkenner", stelt het. Dit is een normaal afweermechanisme. Of: "Het klimaat is een doorn in het oog." Of: "Het klimaat neemt je in de hand?" Beginnend met defensiviteit, angst en gevoelens van overweldiging, bieden de auteurs van het portaal concrete stappen om met het probleem om te gaan, zodat je er zelf ook daadwerkelijk baat bij hebt, actief wordt, samen met anderen iets onderneemt en "zelfredzaamheid ervaart". Juist dat bevordert de geestelijke gezondheid.

Tot geestelijke gezondheid behoort ook het erkennen van de eigen grenzen

Angst en woede kunnen uiten is zeker ook belangrijk voor een gezonde psyche. Protesten en demonstraties maken ook deel uit van 'gemeenschapsbetrokkenheid'. Natuurlijk hebben de toespraken van Greta Thunberg, de demonstraties van Fridays for Future en andere acties de aandacht gevestigd op de klimaatverandering. Maar tegelijkertijd hebben ze, zoals de afgelopen jaren hebben aangetoond, slechts beperkte invloed gehad op concrete, praktische uitkomsten van grote klimaatonderhandelingen. Bovendien hebben andere crises de kwestie overschaduwd.

Wanhopige maatregelen die het openbare leven lamlegden (verkeersblokkades) en gebouwen en kunst vernielden, leidden zelfs tot het tegenovergestelde effect in de samenleving: het blokkeren in plaats van het openstellen voor de kwestie.

"Wees je bewust van wat je kunt veranderen, maar ook waar de grenzen liggen van je handelings- en beïnvloedingsvermogen", is een van de tips van de gids. Sommige mensen zullen wanhopen aan dit noodzakelijke inzicht, omdat ze zogenaamd "niets kunnen doen". Anderen hebben het gezegde overgenomen: "Veel kleine mensen die veel kleine dingen doen op veel kleine plekken, kunnen het gezicht van de wereld veranderen." Het is zeker gezonder voor de psyche.