UNESCO przyjmie pierwszy standard etyczny dla neurotechnologii

Dokument ten jest ostatnim etapem prac UNESCO nad etycznym wymiarem sztucznej inteligencji, rozpoczętych w 2018 roku. Dyrektor generalna organizacji, Audrey Azoulay, zauważyła, że ​​pomimo swojego potencjału, neurotechnologia jest obarczona ryzykiem, a nowy dokument normatywny pomoże „ustanowić jasne granice i ugruntować zasadę świętości ludzkiego umysłu”. Neurotechnologia jest wykorzystywana w gadżetach codziennego użytku – słuchawkach, maskach do spania, opaskach na głowę wspomagających koncentrację i innych – a użytkownicy nie zdają sobie sprawy, w jaki sposób urządzenia te wykorzystują ich dane do monitorowania tętna, poziomu stresu czy snu. Informacje te mogą być potencjalnie udostępniane bez zgody konsumenta.

Dokument rozpoczyna się od zdefiniowania terminów „układ nerwowy” i „neurotechnologia”. Neurotechnologia odnosi się do urządzeń i systemów, które uzyskują dostęp do układu nerwowego oraz mierzą, analizują i prognozują jego działanie. W tekście stwierdza się również, że urządzenia z neurotechnologią wpływają na procesy fizyczne i psychiczne oraz mogą mieć długofalowe konsekwencje. Są one między innymi w stanie śledzić ruchy gałek ocznych, rozpoznawać i analizować głos i mimikę twarzy, przeprowadzać analizę chodu, monitorować ruchy podczas snu oraz mierzyć ciśnienie krwi.

Twórcy takich urządzeń muszą szanować prawa człowieka i godność człowieka. Nie zaleca się stosowania neurotechnologii u dzieci i młodzieży w celach niemedycznych, ponieważ ich mózgi wciąż się rozwijają. Wykorzystanie tych technologii w miejscu pracy do monitorowania produktywności lub tworzenia profili osobistych pracowników jest niedopuszczalne.

Autorzy standardu etycznego kładą szczególny nacisk na upowszechnianie innowacji neurotechnologicznych wśród grup defaworyzowanych i zmarginalizowanych, aby „zapobiegać uprzedzeniom, utrzymującym się dysproporcjom w opiece zdrowotnej i innych obszarach, zaniedbaniom i brakowi szacunku”. Wspominają również o zapewnieniu dostępu do neurotechnologii osobom w trudnej sytuacji oraz osobom z zaburzeniami neurologicznymi. Ponadto, równy dostęp do sprawdzonych i opartych na dowodach rozwiązań powinien być priorytetem, niezależnie od statusu społeczno-ekonomicznego, położenia geograficznego czy innych czynników. UNESCO uważa, że ​​wykorzystanie takich technologii powinno być przedmiotem dokładnej analizy, ponieważ stwarza ono ryzyko dyskryminacji i nierówności w społeczeństwie.

Zgodnie z wytycznymi etycznymi, wszelkie badania i prace rozwojowe z udziałem grup i społeczności powinny być prowadzone za ich zgodą i pod ich nadzorem. Zgoda musi być wyrażona wcześniej i świadomie, z jasnymi i szczegółowymi informacjami na temat celów, ryzyka, korzyści, alternatyw i wyników. Świadoma zgoda jest dostosowana do wieku i obejmuje możliwość wycofania się z badania w dowolnym momencie.

Aby zapobiec zagrożeniu naruszenia prawa międzynarodowego, wszyscy zaangażowani w rozwój neurotechnologii muszą wykazać się odpowiedzialnością i działać solidarnie. Rozwój musi zapewnić minimalizację szkód dla środowiska w całym cyklu życia wykorzystywanych materiałów.

Firmy neurotechnologiczne muszą przestrzegać standardów zawodowych i zasady nieszkodzenia. Zasady równowagi i legalności mają zastosowanie zarówno do stosowania neurotechnologii, jak i uzyskiwanych w jej wyniku danych, aby zapewnić właściwe wykorzystanie technologii, zgodne z docelową grupą użytkowników i dowodami naukowymi.

Konieczne jest wprowadzenie jasnych zabezpieczeń, aby zapobiec gromadzeniu i niewłaściwemu wykorzystaniu danych użytkowników. Państwa członkowskie ONZ muszą zapewnić ofiarom dostęp do wymiaru sprawiedliwości i skutecznych środków zaradczych oraz współpracować z zainteresowanymi stronami w celu pociągnięcia winnych do odpowiedzialności.

Według UNESCO, inwestycje w firmy neurotechnologiczne wzrosły o 700% w latach 2014-2021. Sektor ten nadal cieszy się popytem. Na przykład, w sierpniu 2025 roku, współzałożyciel OpenAI, Sam Altman, ogłosił plany zainwestowania do 250 milionów dolarów w Merge Labs, nowy projekt rozwijający technologie interfejsu mózg-komputer. Urządzenie to umożliwia bezpośrednie połączenie ludzkiego mózgu z komputerem, odczytując i przesyłając sygnały neuronowe.