Psychologowie podstawowej opieki zdrowotnej i latarnia morska dla matek cierpiących: nowy plan zdrowia psychicznego

(Manuela Correra) Psychologowie pierwszego stopnia, podobnie jak lekarze rodzinni, przeszkoleni do pracy w społeczności. Zespoły „przejściowe” dedykowane młodzieży z pełnoobjawową lub rozwijającą się psychopatologią, w wieku od 14/16 do 20/22 lat, specjalizują się również w pojawiających się problemach uzależnień wśród młodzieży. Wprowadzono również nowe role, takie jak Opiekun Pacjenta, którego celem jest zapewnienie spersonalizowanego wsparcia pacjentom, umożliwiając służbom zdrowia psychicznego odpowiednią opiekę w ciężkich przypadkach. To tylko niektóre z nowości zawartych w nowym Narodowym Planie Działań na rzecz Zdrowia Psychicznego (PANSM) na lata 2025–2030, opracowanym przez Komitet Techniczny ds. Zdrowia Psychicznego, który Ministerstwo Zdrowia przedłożyło do zatwierdzenia Konferencji Stanów Zjednoczonych i Regionów. Nowy Plan uwzględnia wiele innowacyjnych aspektów. Wychodząc od założenia: dane z 2023 roku pochodzące z Systemu Informacji o Zdrowiu Psychicznym Ministerstwa Zdrowia Psychicznego, jak stwierdza dokument, „są szczególnie alarmujące i pokazują dużą lukę między popytem, potrzebami a podażą: liczba placówek opieki psychiatrycznej w regionie zmniejszyła się w porównaniu z 2020 rokiem, mimo że liczba korzystających z usług powróciła do poziomu sprzed pandemii. Zaobserwowano gwałtowny spadek liczby personelu i dostępnych zasobów, a w konsekwencji ograniczenie zakresu usług świadczonych pacjentom w porównaniu z poziomem sprzed pandemii. Jednocześnie liczba nowych użytkowników rocznie nadal spada i zmniejszyła się o około dwa punkty procentowe od 2022 roku, co sugeruje – ostrzega dokument – że wiele osób z zaburzeniami psychicznymi korzysta z usług zdrowia psychicznego, zewnętrznych sieci opieki lub rezygnuje z leczenia”. Krótko mówiąc, jest to alarmujący obraz, na który Plan na lata 2025–2030 przewiduje sześć rozdziałów dotyczących działań. Szczególną uwagę poświęcono na przykład okołoporodowemu zdrowiu psychicznemu oraz opiece nad kobietami z zaburzeniami psychicznymi, depresją i lękiem w okresie okołoporodowym i po porodzie. „Pilne jest” – stwierdza dokument – „określenie zintegrowanych ścieżek wspierających dobrostan psychiczny i zdrowie psychiczne kobiet w trakcie porodu”. W tym celu przewiduje się również badania przesiewowe, począwszy od pierwszego trymestru ciąży, w celu identyfikacji ryzyka i zapewnienia wczesnej diagnozy zaburzeń nastroju. Szczególną uwagę zwraca się również na młodzież i osoby młode. Plan podkreśla „znacznie wcześniejszy wiek występowania poważnych zaburzeń psychicznych i wzrost ich złożoności, nasilenie niedodiagnozowania, a w konsekwencji opóźnienia w interwencjach terapeutycznych”. W związku z tym przewiduje się utworzenie zespołów specjalistów „przejściowych”, których zadaniem będzie promowanie „odpowiedniej ciągłości opieki w okresie przejściowym między nieletnimi a dorosłymi”. Ponadto, poruszono kwestię zdrowia psychicznego więźniów i przestępców objętych środkami bezpieczeństwa, określając konkretne ścieżki opieki. Nawiązano również kontakt z psychiatrami więziennymi i wymiarem sprawiedliwości. Rozdział poświęcony jest „Zarządzaniu ryzykiem i bezpieczeństwu”, podkreślając kompetencje organów ścigania. W przypadku „dopuszczania się aktów przemocy” – czytamy – „obowiązkiem funkcjonariusza policji jest zapobieganie/represjonowanie przestępstwa poprzez zastosowanie proporcjonalnych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa, nawet jeśli osoba stosująca przemoc cierpi na zaburzenia psychiczne”. Plan podkreśla również potrzebę większej integracji społecznej i opieki zdrowotnej, promowania modelu organizacyjnego „Budżetu Zdrowia”, w tym we współpracy z Trzecim Sektorem, oraz rozwoju ścieżek wsparcia mieszkaniowego i integracji zawodowej. Plan „ma być skutecznym dokumentem promującym działania na rzecz poprawy i leczenia zdrowia psychicznego. Dokumentem strategicznym i operacyjnym, którego celem jest promowanie skutecznych interwencji w zakresie zdrowia psychicznego, które muszą zostać przyjęte i wdrożone przez Regiony odpowiedzialne za system opieki zdrowotnej” – piszą Alberto Siracusano, koordynator Komitetu Technicznego, i Giuseppe Nicolò, zastępca koordynatora.

Zdrowie psychiczne: o 10% więcej pacjentów w latach 2022–2023

Liczba pacjentów psychiatrycznych korzystających ze specjalistycznej opieki wzrosła o 10% w 2023 r. w porównaniu z 2022 r. W 2022 r. było ich 854 040, w porównaniu z 776 829 w 2022 r., a wskaźniki wahały się od 108,5 na 10 000 dorosłych mieszkańców w regionie Marche do 325,9 w Ligurii. Liczba ta wynika z danych z Systemu Informacji o Zdrowiu Psychicznym (SISM) przedstawionego w Narodowym Planie Działań na rzecz Zdrowia Psychicznego na lata 2025-2030, przedłożonym przez Ministerstwo Zdrowia Konferencji Jednolitej. U obu płci najwyższe wskaźniki występują w grupach wiekowych 45-54 i 55-64 lata. Odsetek schizofrenii, zaburzeń związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych i upośledzenia umysłowego jest wyższy u mężczyzn niż u kobiet, podczas gdy w przypadku zaburzeń afektywnych, nerwicowych i depresyjnych tendencja jest odwrotna. W szczególności w przypadku depresji wskaźnik kobiet jest prawie dwukrotnie wyższy (26,4 przypadków na 10 000 mieszkańców wśród mężczyzn i 45,9 wśród kobiet). Usługi świadczone w 2023 r. przez lokalne służby, od działań psychologiczno-psychoterapeutycznych po wsparcie społeczne i integrację, wyniosły 9,6 miliona, co daje średnio 13,6 usług na użytkownika. Dane z Sism (nieuwzględnione w Krajowym Planie Działań) pokazują, że całkowite zatrudnienie w publicznych oddziałach psychiatrycznych w 2023 r. wynosiło 29 114 osób. Spośród nich 17,2% to lekarze (psychiatrzy i inni specjaliści), 6,9% to psychologowie, 41,8% to pielęgniarki, 11,6% to pracownicy socjalni; edukatorzy i technicy rehabilitacyjni stanowią 8,6%, a pracownicy socjalni 4,1%. Łączna liczba personelu pracującego w placówkach opieki zdrowotnej powiązanych z Departamentem Zdrowia Psychicznego w 2023 r. wynosiła 12 692.

Gulino (CNOP): „Podstawowy psycholog jest dobry. Teraz potrzebujemy konkretnego, jednolitego wdrożenia w całym kraju”.

„Włączenie psychologa podstawowej opieki zdrowotnej do Narodowego Planu Zdrowia Psychicznego na lata 2025–2030 stanowi ważne uznanie kluczowej roli zdrowia psychicznego w Narodowej Służbie Zdrowia. To decydujący krok w kierunku pełnej realizacji prawa do zdrowia, które obejmuje również wymiar psychologiczny, zgodnie z naszą Konstytucją” – powiedziała Maria Antonietta Gulino, przewodnicząca Krajowej Rady Związku Psychologów. „Zapewnienie stabilnej obecności psychologów w dzielnicach i ośrodkach społecznych” – kontynuowała przewodnicząca CNOP – „oznacza zapewnienie równego, ciągłego i dostępnego dostępu obywatelom. Oznacza to wysłuchanie, profilaktykę i wsparcie przy pierwszych oznakach cierpienia, zanim stanie się ono chroniczne lub stanie się stanem nagłym”. Teraz, jak podkreśla, „potrzebujemy konkretnej, jednolitej implementacji w całym kraju, opartej na jakości usług i integracji z innymi zawodami medycznymi”. „Jako Krajowa Rada Związku Psychologów jesteśmy gotowi wnieść nasz techniczny i instytucjonalny wkład w budowę rozległej, kompetentnej sieci, prawdziwie skoncentrowanej na dobrostanie psychicznym ludzi” – podsumowuje Gulino.