Epigenetica-expert: Veroudering zelf zou een therapeutisch doelwit moeten zijn

Tot voor kort werd veroudering beschouwd als een onvermijdelijk, genetisch geprogrammeerd proces. Tegenwoordig beginnen steeds meer wetenschappers en artsen veroudering zelf te zien als een therapeutisch doel, vertelde dr. Ewelina Pośpiech, expert in de epigenetica van veroudering, aan PAP.

Ze benadrukte dat we nu weten dat er veel meer van ons afhangt en dat de sleutel tot het vertragen van de biologische klok wellicht ligt in onze dagelijkse keuzes met betrekking tot voeding, beweging en kwaliteit van leven. Deze laten namelijk sporen achter in ons DNA door chemische wijzigingen, oftewel methylering.

"Veroudering is momenteel een van de grootste gezondheids-, sociale en economische problemen. We leven langer, maar vaak in slechte gezondheid, wat een enorme uitdaging vormt voor zorgstelsels en hele samenlevingen", vertelde dr. Ewelina Pośpiech, hoogleraar aan de Pomeranian Medical University (PUM) en specialist in de epigenetica van veroudering, aan PAP.

"Daarom richten onderzoeksgroepen wereldwijd zich steeds meer niet alleen op de behandeling van specifieke ziekten, maar ook op veroudering zelf. Veroudering zelf wordt een doel, omdat het de belangrijkste risicofactor is voor de meeste aandoeningen: van kanker tot hart- en vaatziekten en dementie," voegde ze eraan toe.

Volgens gegevens van de Wereldgezondheidsorganisatie zal het aantal mensen boven de 60 wereldwijd tegen 2050 verdubbelen. Dit legt een enorme druk op de gezondheidszorg, tenzij de levensverwachting en de levensduur toenemen. Hier komt het concept van biologische verjonging om de hoek kijken.

"Simulaties tonen aan dat als ieder van ons biologisch slechts zeven jaar jonger zou worden, de incidentie van chronische ziekten met maar liefst 50 procent zou kunnen dalen. Dit betekent dat de helft van ons ernstige gezondheidsproblemen zou kunnen vermijden", benadrukte professor Pośpiech.

Ze legde uit dat biologische leeftijd nu steeds nauwkeuriger kan worden gemeten dankzij zogenaamde epigenetische klokken – instrumenten die DNA-methylering analyseren, een van de fundamentele epigenetische mechanismen. Methylering verandert, in tegenstelling tot mutaties, de DNA-sequentie niet, maar beïnvloedt de genactiviteit. Zonder de sequentie te beïnvloeden, bepaalt het welke genen worden geactiveerd en welke worden uitgeschakeld. Epigenetica zelf is dus de wetenschap die veranderingen in genexpressie bestudeert.

"Elke cel in ons lichaam heeft hetzelfde DNA, maar ze functioneren niet op dezelfde manier. Een hartspiercel gedraagt zich bijvoorbeeld anders dan een huidcel. Dit gedrag wordt bepaald door epigenetische modificaties, waaronder DNA-methylering. Hierbij worden speciale chemische groepen aan DNA-strengen gekoppeld, wat de genactiviteit reguleert", aldus de expert van de Pomeranian Medical University.

Belangrijk is dat methylering kan worden beïnvloed door onze levensstijl, zoals voeding, lichaamsbeweging, slaapduur en stress, en door omgevingsomstandigheden zoals luchtvervuiling. Op basis van het methyleringspatroon kan de biologische leeftijd van een persoon worden bepaald. De specialist benadrukte dat veroudering echter een zeer complex proces is en moeilijk met één diagnostische test vast te leggen is. Een doorbraak op dit gebied is bereikt door onderzoek naar DNA-methylering, en de epigenetische klokken die op basis van dit onderzoek zijn ontwikkeld, worden momenteel beschouwd als het meest nauwkeurige instrument voor het bepalen van biologische veroudering.

"Epigenetische klokalgoritmen analyseren honderden plekken in het DNA waar de methylering verandert met de leeftijd. Deze biologische kalenders stellen ons in staat om de conditie van het lichaam veel nauwkeuriger te meten dan op basis van chronologische leeftijd, en – nog belangrijker – om te zien hoe veranderingen in levensstijl deze conditie beïnvloeden. Dit stelt ons niet alleen in staat om te weten of een bepaalde interventie werkt, maar biedt ook een potentieel hulpmiddel voor het personaliseren van aanbevelingen, d.w.z. het selecteren van een individueel zorgplan op basis van het epigenetische profiel van een bepaalde persoon", benadrukte de onderzoeker.

Ze herinnerde ons eraan dat de nieuwste bevindingen erop wijzen dat genen weliswaar een rol spelen in het verouderingsproces, maar dat ze slechts zo'n 30% van de snelheid ervan bepalen, terwijl maar liefst 70% afhankelijk is van omgevingsfactoren. "Dat wil zeggen, wat we eten, hoe we bewegen, of we roken, hoe gestrest we zijn. Dit alles drukt een stempel op ons DNA, in de vorm van methylering", legde professor Pośpiech uit.

En omdat epigenetische veranderingen omkeerbaar zijn, zelfs op volwassen leeftijd, is het mogelijk om het tempo van veroudering te beïnvloeden: vertragen of zelfs omkeren. "Epigenetica biedt hoop op niet-invasieve, gemakkelijk toegankelijke en gepersonaliseerde methoden om de gezondheid te ondersteunen. We kunnen op elk moment besluiten om onze levensstijl te veranderen en gezonde gewoonten aan te nemen, en dit zal een echte impact hebben op de werking van onze genen. Het is echt verbazingwekkend", benadrukte de wetenschapper.

Ze noemde roken als voorbeeld. Na het stoppen heeft het lichaam gemiddeld vier jaar nodig om het normale DNA-methyleringspatroon volledig te herstellen, maar het risico op het ontwikkelen van aan roken gerelateerde ziekten neemt met de dag sneller af. "Ons onderzoek toont ook aan dat het introduceren van andere gezondheidsbevorderende gedragingen het proces van het herstellen van normale methylering kan versnellen, en epigenetische klokken kunnen helpen de effectiviteit van al deze activiteiten te meten en deze dienovereenkomstig aan te passen," voegde ze eraan toe.

Professor Pośpiech gaf ook toe dat de visie dat DNA-methylatietesten een routinematig diagnostisch instrument worden, naast bloedbeeldvorming en cholesterolwaarden, steeds realistischer wordt. "De technologische vooruitgang is snel en aanzienlijk. Tot voor kort was methylatieanalyse duur en ingewikkeld. Tegenwoordig dalen de prijzen voor sequentiebepaling en werken onze teams aan methoden die de implementatie van dergelijke methoden in de praktijk moeten stroomlijnen. Het uiteindelijke doel is om interventies en behandelingen af te stemmen op het individu, zijn genen, epigenetica en omgeving," zei ze.

Volgens haar past epigenetica perfect in het concept van omics-geneeskunde, waarbij informatie van verschillende niveaus van biologische organisatie wordt gecombineerd, zoals genomics (de studie van het volledige genoom), proteomics (de studie van eiwitten) en microbioomonderzoek (analyse van de darmflora), enzovoort. Deze integrale aanpak zorgt voor een compleet beeld van wat er in het lichaam gebeurt en een holistische visie op gezondheid.

"Onderzoek toont aan dat onze keuzes een reële impact hebben op hoe snel we verouderen en hoe lang we in goede gezondheid leven. Het gaat er niet alleen om hoe lang we leven, maar ook hoe fit we zijn. En als we onze biologische klok zelf kunnen beïnvloeden, is het de moeite waard om het te proberen", concludeerde professor Pośpiech.

Meer informatie over het onderzoek van Prof. Pośpiech is te vinden in de publicaties waarvan zij medeauteur is: hier , hier en hier .

Katarzyna Czechowicz (PAP)

kap/ agt/ maaien/