Dit doet langdurige stress met het hart

Langdurige stress is niet alleen slecht voor je humeur, ook je hart krijgt het zwaar te verduren. Een cardioloog legt uit hoe chronische stress precies je hart aantast en wat je eraan kunt doen.

Eerder dook Metro in de gevolgen van langdurig zitten voor het hart.

„Wanneer iemand langdurig stress ervaart, blijft het lichaam in een soort alarmstand”, legt cardioloog Arco Teske van de HartKliniek uit aan Metro. „Dat betekent dat twee belangrijke stresssystemen steeds worden geactiveerd.”

Het ene systeem, het zenuwstelsel, zorgt ervoor dat de hartslag en bloeddruk stijgen. Ook wordt er meer adrenaline en diens broertje, noradrenaline, afgegeven. Het andere systeem, de hormoon-as, zorgt ervoor dat het lichaam meer van het stresshormoon cortisol aanmaakt.

Op korte termijn is dat volgens Teske nuttig. Maar op lange termijn kan het bijdragen aan slagaderverkalking en zorgen voor vernauwingen en opstoppingen van bloedvaten. Ook leidt chronische stress vaak tot ander ongezond gedrag. „Zoals minder bewegen, slechter slapen, meer roken of drinken, wat het risico nog verder vergroot.”

Langdurige stress kan uiteindelijk concreet uitmonden in verschillende aandoeningen: „Een groter risico op het krijgen van een hartinfarct of beroerte, een hogere bloeddruk en ongunstige vetwaarden in het bloed en bij mensen met al bestaande hartziekte sneller terugkerende klachten of een slechter herstel.”

De oorsprong van langdurige stress zit ‘m vaak in werk. Hierbij kun je denken aan situaties met „hoge eisen, weinig controle of autonomie, en weinig sociale steun”. Een expert legde eerder uit wanneer werkstress ongezond wordt.

Teske: „Werkstress is vaak chronisch. Het speelt dagelijks, soms jarenlang. Daardoor houdt het lichaam continu een verhoogde stressreactie vast. Andere stressvormen, zoals verdriet of een plotselinge crisis, zijn meestal tijdelijk en het lichaam krijgt dan weer kans om te herstellen. Langdurige werkstress is dus vooral schadelijk omdat het structureel is.”

Unieke symptomen van stress bestaan niet, maar er zijn volgens de cardioloog wél signalen dat stress het lichaam zwaar belast. Dat zijn bijvoorbeeld „een voortdurend verhoogde hartslag of hartkloppingen, sneller buiten adem zijn bij inspanning, druk of pijn op de borst zonder duidelijke lichamelijke oorzaak, slaapproblemen, prikkelbaarheid of vermoeidheid en een hoge bloeddruk of verslechterde bloedwaarde”.

Bovenstaande lichamelijke klachten hoeven dus niet altijd te betekenen dat er iets mis is met het hart. Dat maakt het soms lastig. „Chronische stress geeft dan wel weer structurele veranderingen in de bloedvaten en het hart, wat we dan wel een hartziekte noemen. De symptomen lijken erg op elkaar.”

Mensen met bestaande hart- en vaatziekten zijn het meest kwetsbaar, zegt Tekse. „Denk aan mensen met een eerder doorgemaakt hartinfact, dotterbehandeling of bypassoperatie.”

Ook mensen met weinig controle over hun werk, zoals in productie-, zorg- of transportbanen, lopen een groter risico. „Beroepen met een hoge werkdruk en lage autonomie, zoals zorgverleners, politie, leraren, vertonen in onderzoek vaker stressgerelateerde hartklachten. In deze beroepsgroepen mogen we extra alert zijn.”

Daarnaast neemt de gevoeligheid toe op middelbare leeftijd. „Vooral bij mannen, maar ook bij vrouwen na de overgang.” Tot slot is de combinatie van stress en een ongezonde leefstijl gevaarlijk. Het gaat dan bijvoorbeeld om mensen die roken, weinig slapen en weinig bewegen.

Een gezonde leefstijl is volgens Teske de sterkste beschermende factor tegen de gevolgen van stress. „Mensen met stress die tóch voldoende bewegen, goed eten en slapen, blijken in onderzoeken minder vaak hartproblemen te krijgen dan mensen met stress die dat niet doen.”

Hij noemt vijf pijlers die ervoor kunnen zorgen dat het lichaam weer in balans komt:

• Beweging: „Regelmatige fysieke activiteit verlaagt de stresshormonen en verbetert de bloedvaten.”
• Herstelmomenten: „Bewust rust inbouwen: wandelen, adempauzes, ontspanningsoefeningen.”
• Slaap: „Goede slaap herstelt het zenuwstelsel en verlaagt cortisol.”
• Sociale steun: „Contact met anderen werkt als een buffer tegen stress.”
• Leren omgaan met stress.

Er zijn volgens Teske nog niet veel studies naar manieren om stress te verminderen die het hart ten goede komen. Maar hij weet wel: „Mindfulness-training en ontspanningstherapie kunnen de bloeddruk verlagen. Cognitieve gedragstherapie helpt om negatieve denkpatronen te doorbreken en de stressreactie te verminderen. Lichaamsbeweging, zoals wandelen, fietsen, yoga, dempt de stressreactie en verbetert de vaatfuncties. En sociale interventies, zoals steungroepen en praten met anderen, bevorderen het herstel.”

Het verminderen van stress heeft niet alleen impact op het lichaam, maar verbetert volgens onderzoeken ook de kwaliteit van het leven. „Mentale gezondheid is niet optioneel, maar integraal bij hartzorg.”

Naast dat mensen zelf stress aanpakken, ziet Teske ook een rol weggelegd voor bedrijven, zorginstellingen en overheden. „Het is wenselijk dat zij actief een gezonde werk- en leefomgeving ondersteunen, waarin mentale belasting minder is en herstel mogelijk blijft. Dat maakt echt verschil voor hartgezondheid.” Zo denkt hij aan een gezonde werk-privébalans zonder chronische overuren, flexibele werktijden en aandacht voor mentaal welzijn.

Meer weten over gezondheid? In deze stukken helpen we je op weg: