Volgens een rapport vinden de meeste gevallen van mishandeling tijdens de medische opleiding plaats in Bogotá en particuliere universiteiten.

Het overlijden van arts-assistent Catalina Gutiérrez Zuluaga in 2024 markeerde een keerpunt in de discussie over de arbeidsomstandigheden van artsen in opleiding in Colombia. Haar overlijden, dat plaatsvond tijdens haar coschappen, legde een realiteit bloot die velen in de gezondheidszorg in stilte hadden aangeklaagd: buitensporige werkuren, werkdruk, intimidatie en een gebrek aan psychologische ondersteuning.

Catalina, die zelfmoord pleegde, werd door haar collega's omschreven als een toegewijde en gedisciplineerde professional. Ze maakte deel uit van een groep jonge artsen die wekenlang tot wel 100 uur aan werk doorbrachten tussen ziekenhuisdiensten, coschappen en oproepdiensten. Haar geval veroorzaakte verontwaardiging binnen de medische gemeenschap en werd een symbool van de strijd voor betere werkomstandigheden voor arts-assistenten, coassistenten en geneeskundestudenten.

Na haar dood lanceerden artsen uit verschillende steden een nationale mobilisatie onder de slogan "No More Catas", waarmee ze de fysieke en mentale risico's voor geneeskundestudenten wilden benadrukken. Deze beweging gaf de politieke impuls die leidde tot de zogenaamde Doctor Catalina-wet, die momenteel wordt beoordeeld door de Zevende Commissie van de Senaat.

In deze context presenteerde de Nationale Vereniging van Stagiairs en Artsen in Opleiding (ANIR) een rapport met de titel "Mishandeling tijdens de medische opleiding: karakterisering van klachten bij bachelor- en masterstudenten in Colombia". Hierin wordt de omvang van het probleem in het land in kaart gebracht.

Het document, opgesteld door Cindy Rodríguez, Juliana Moreno en Gabriel Martínez, systematiseert 163 klachten uit 11 steden, één gemeente en 32 universiteiten en bevestigt dat mishandeling tijdens de medische opleiding geen geïsoleerd of institutioneel fenomeen is, maar een structureel fenomeen.

De gevallen werden geclassificeerd naar type geweld, specialisme, academisch niveau en locatie van het incident. Hoewel het meldkanaal speciaal was opgezet voor artsen in opleiding, kwamen er ook klachten binnen van studenten, coassistenten en studenten in andere medische disciplines, zoals tandheelkunde en logopedie.

De klachten kwamen voornamelijk uit Bogotá (103 gevallen), gevolgd door Cali (17) en Medellín (15). Er werden ook gevallen gemeld in Bucaramanga, Barranquilla, Cartagena, Neiva, Pereira, Manizales, Tunja en Popayán. De meeste incidenten vonden plaats in chirurgische (89 gevallen) en medische (59 gevallen) opleidingsprogramma's.

De specialismen met het hoogste aantal klachten waren:

Het onderzoek bracht ook verschillen aan het licht tussen openbare en particuliere universiteiten: 97 klachten waren afkomstig van particuliere instellingen, 60 van openbare instellingen, en voor 6 waren geen gegevens beschikbaar. Bogotá had de hoogste concentratie universiteiten met de meeste meldingen, met tot wel 24 klachten tegen één particuliere instelling.

Volgens de auteurs uit zich mishandeling op verschillende manieren: van machtsmisbruik door leraren en docenten, de normalisering van verbale vernedering, de buitensporige werkdruk zonder eerlijke beloning, tot seksuele intimidatie en de uitsluiting van mensen die weigeren zich aan hiërarchische patronen te houden.

"De meeste klachten beschrijven leeromgevingen waar gehoorzaamheid voorrang krijgt boven holistische ontwikkeling en welzijn. Veel bewoners werken in ploegendiensten van meer dan 100 uur per week zonder psychologische ondersteuning of rustruimtes", aldus het document.

Volgens Cindy Rodríguez, voormalig voorzitter van ANIR en een van de auteurs van het rapport, ligt het probleem in de medische cultuur en wordt het in stand gehouden door de gedachte dat lijden betere professionals voortbrengt.

"Geweld is een normaal verschijnsel geworden in de medische opleiding. Studenten wordt geleerd dat ze, om een ​​goede arts te worden, mishandeling, weinig slaap en vernedering moeten doorstaan. Dit is onacceptabel en heeft ernstige gevolgen voor hun geestelijke gezondheid en de kwaliteit van de zorg", aldus Rodríguez.

Volgens de arts is het onderzoek er niet alleen op gericht om statistieken te verzamelen, maar ook om "een gesprek op gang te brengen over de menselijke kosten van medische excellentie". Ze voegde eraan toe dat 7% van de geanalyseerde klachten melding maakt van zelfmoordpogingen of zelfmoordgedachten die verband houden met druk en mishandeling. Dit cijfer omschrijft ze als alarmerend.

Rodríguez betoogde dat de zaak van Dr. Catalina een keerpunt vormde: "Catalina stierf niet alleen door fysieke uitputting. Ze stierf in een systeem dat er niet in slaagt degenen te beschermen die de artsen van de toekomst opleiden. Daarom is de Dr. Catalina-wet niet alleen een eerbetoon; het is een schuld aan de hele beroepsgroep."

De voormalige voorzitter van ANIR waarschuwde er ook voor dat het gebrek aan duidelijke protocollen voor het melden van incidenten de situatie verergert, omdat veel studenten bang zijn voor represailles of academische sancties.

"In sommige ziekenhuizen riskeren artsen in opleiding die mishandeling melden, hun stage te verliezen of hun diploma niet te halen. Daarom vragen we dat de wet anonieme meldkanalen garandeert en dat instellingen die dit toestaan ​​daadwerkelijk sancties krijgen", voegde hij eraan toe.

Als reactie op deze bevindingen en de druk van de vakbond, gaat het Congres verder met de behandeling van de Doctor Catalina-wet. Deze wet is al goedgekeurd tijdens het tweede debat in het Huis van Afgevaardigden en wordt momenteel besproken in de Zevende Commissie van de Senaat.

Het initiatief, dat werd gepromoot door congreslid María Fernanda Carrascal (Historisch Pact), streeft ernaar werkuren te reguleren, programma's voor geestelijke gezondheidszorg te versterken en waardige omstandigheden te garanderen voor artsen in opleiding.

De wet stelt onder meer de volgende hoofdpunten voor:

“De wet Dokter Catalina is een beslissende stap in de richting van waardigheid voor de medische opleiding en een concreet antwoord op een vraag die al jaren bestaat”, aldus Carrascal tijdens zijn toespraak in de plenaire vergadering enkele maanden geleden.

Indien goedgekeurd door de Senaat, zou de Dr. Catalina-wet een van de belangrijkste hervormingen in de gezondheidszorg en het medisch onderwijs van de afgelopen tien jaar kunnen worden. Volgens de National Association of Innovators and Rationalizers (ANIR) moet de implementatie ervan gepaard gaan met strikt toezicht en middelen voor de geestelijke gezondheidszorg, aangezien de wet nutteloos is zonder een verandering in de institutionele cultuur.

"Politieke wil is nodig, maar empathie ook", concludeerde Rodríguez. "Catalina kan niet zomaar een naam in een wet zijn; ze moet het startpunt zijn voor een humanere geneeskunde, waar leren niet langer lijden betekent."

Journalist Milieu en Gezondheid