Chimpansees genezen hun wonden met planten die in de traditionele geneeskunde worden gebruikt.

Net als mensen genezen chimpansees hun wonden. Ze likken de bladeren en stengels, bedekken ze met hun handen, smeren er planten met geneeskrachtige eigenschappen op en kauwen er zelfs op voordat ze er een papje van maken. Uit een onderzoek dat 30 jaar aan observaties bundelt en is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Ecology and Evolution, blijkt dat ze ook na geslachtsgemeenschap of ontlasting hygiënisch gedrag vertonen. Uit eerdere onderzoeken is al gebleken dat er soortgelijke praktijken voorkomen bij andere soorten mensapen , zoals orang-oetans en gorilla's. Maar chimpansees genezen ook anderen, iets wat erg dicht bij het altruïsme van de mens ligt.

In het Budongo-bos (Oeganda) worden al meer dan 30 jaar chimpansees bestudeerd. Met geduld zijn primatologen erin geslaagd om de leden van twee verschillende gemeenschappen aan hun aanwezigheid te laten wennen, zodat ze elkaar tot op een paar meter afstand konden naderen. In de Sonso-gemeenschap, die sinds 1990 wordt bestudeerd, leven 68 geïdentificeerde exemplaren. In Waibira, waar sinds 2011 wetenschappers aanwezig zijn, woont inmiddels meer dan honderd mensen. Het resultaat van dit werk was de ontdekking van vorig jaar dat deze apen boomschors aten met antibiotische eigenschappen .

"De chimpanseegemeenschappen in dit artikel zijn dezelfde als die in het vorige artikel", zegt Elodie Freymann, onderzoeker aan de Universiteit van Oxford en eerste auteur van de studie. "Deze keer concentreer ik me niet op de planten die deze chimpansees consumeren als potentieel medicijn als ze ziek zijn of last hebben van parasieten, maar op hun uiterlijke verzorging (behandeling van wonden en verwondingen, verwijderen van vallen, hygiënische praktijken, enzovoort)", voegt hij toe. Bovendien "focusten we ons in het andere onderzoek uitsluitend op zelfzorg en zelfmedicatie. Nu rapporteren we ook over prosociaal gedrag gericht op anderen", voegt hij eraan toe. Naast zijn eigen veldobservaties combineert Freymann gedurende acht maanden veldwerk ook de studie en analyse van de dagboeken van zijn collega's die sinds 1990 in Budongo zijn.

Sinds 1993 zijn er bijna 50 genezingsgevallen geregistreerd. De meesten, 34 in getal, waarbij de gewonde chimpansee zichzelf verzorgde. Maar er zijn er ook een aantal waarbij ze andere groepsleden genazen. Het is zeer waarschijnlijk dat het totaalbedrag veel hoger lag, maar dat deze gedragingen aan het begin van het onderzoek niet systematisch werden vastgelegd. Tijdens de vier maanden dat Freymann in de zomer van 2021 in Sonso verbleef, kon hij maar liefst twaalf gevallen van letsel vaststellen. Alle verwondingen werden veroorzaakt door geweld binnen de groep. In twee gevallen ging het om kindermoorden. In het ene geval raakte de dader gewond, in het andere geval de moeder.

In Waybira liep Freymann in de vier maanden dat hij daar verbleef, vier verwondingen op. Het ernstigste ongeval werd veroorzaakt door een val. "Ik zag Pavela , een jong vrouwtje, gevangen in een draadval. De val was om haar voet gewikkeld en zag er vrij recent uit. Helaas overleefde ze het niet en is ze na die dag nooit meer gezien", vertelt hij. Ze zijn gemaakt van nylon of draad en worden door mensen gebruikt om op antilopen te jagen, maar ze vangen ook chimpansees. Maar liefst 40% van de leden van de Sonso-gemeenschap heeft littekens van een van deze vallen.

"Wanneer chimpansees in vallen terechtkomen, wordt hun mobiliteit drastisch aangetast. Vaak verliezen ze een ledemaat, soms sterven ze", klaagt Feymann. "Wanneer een chimpansee gevangen zit, verdwijnt hij vaak en dwaalt hij een tijdje af van de groep, vooral als hij beperkt mobiel is. Dit kan ernstige sociale gevolgen voor hen hebben en een risico vormen voor hun gezondheid", voegt hij eraan toe. "Ik ben een paar weken geleden teruggegaan naar Budongo, en het alfamannetje uit Sonso was aan een van hen gehecht geraakt. Daardoor vond hij het moeilijk om de controle over de groep te behouden", benadrukt de onderzoeker. Tijdens zijn verblijf kon hij ze niet zien, maar in Sonso's dagboek staan ​​enkele voorvallen beschreven waarin wetenschappers zagen hoe een chimpansee een andere hielp om zich uit een val te bevrijden.

Het werk legt vast hoe wonden genezen. Het eerste en meest voorkomende gedrag is het likken aan de laesie. Naast het reinigen van de huid om infecties te voorkomen, kan speeksel ook antimicrobiële eigenschappen hebben. Uit onderzoek bij andere dieren is gebleken, maar niet bij chimpansees. Nog een manier om dit te doen is door je vingers in je mond te stoppen en ze vervolgens op de wond te plaatsen. De twee meest ingrijpende methoden zijn het direct aanbrengen van de bladeren of het kauwen ervan en het vervolgens aanbrengen op de wond. Het interessante is dat ze niet zomaar een willekeurige plant gebruiken. Het onderzoek omvat vier verschillende soorten, die allemaal erkende of veronderstelde eigenschappen hebben. Dit is het geval voor de bladeren van Pseudospondias microcarpa , die in verschillende landen in Centraal-Afrika worden gebruikt voor de behandeling van verschillende pathologieën. Chimpansees gebruiken de bladeren van Argomuellera macrophylla om hun wonden te behandelen, maar in Ivoorkust gebruiken mensen het sap ervan als laxeermiddel en om ascites te behandelen.

Hoewel dit niet het doel van dit werk was, worden er ook verschillende gevallen van ander gedrag vastgelegd die meer met hygiëne te maken hebben. Zo zijn er meerdere dieren waargenomen die hun geslachtsdeel met bladeren schoonmaakten na twee gebeurtenissen: geslachtsgemeenschap of ontlasting.

Het afgelopen jaar zijn er verschillende onderzoeken gepubliceerd die laten zien hoe drie van de vier mensapen planten gebruiken om verwondingen of ziektes te behandelen. De foto van de orang-oetan Rakus die een pleister op een wond in zijn gezicht aanbrengt, die in minder dan drie weken verdwenen is, is uitzonderlijk, maar het is lastig om deze dieren in het wild te observeren. Ook andere orang-oetans zijn gezien terwijl ze gemberbladeren aten. Deze bladeren worden in Zuidoost-Azië gebruikt als medicijn.

Wat de gorilla's betreft, rondt Fabien Schultz, etnofarmacoloog bij het Bernhard Nocht Instituut voor Tropische Geneeskunde (Duitsland), het werk af dat hij sinds 2019 uitvoerde in het Bwindi Impenetrable National Park, de thuisbasis van de helft van de resterende berggorilla's ter wereld . Deze soorten hebben zich gelijktijdig met hun ziekteverwekkers ontwikkeld en moesten daarom een ​​verdedigend gedrag ontwikkelen. Maar er is iets dat niet bij gorilla's of orang-oetans is waargenomen, maar wel bij chimpansees: het genezen van anderen. Wat bonobo's betreft, zijn er geen directe observaties, maar gezien hun grotere empathie dan chimpansees, is de kans groot dat ook zij dit prosociale gedrag vertonen.

Susana Carvalho, adjunct-directeur van Paleoanthropologie en Primatologie in het Gorongosa National Park (Mozambique), erkent dat er onder primatologen veel discussie is geweest over altruïsme, wederkerigheid en samenwerking bij chimpansees. "Veel onderzoekers beweren dat chimpansees anderen niet kunnen helpen, tenzij ze daarvoor een beloning krijgen. Er is echter een gebrek aan longitudinale studies over dit onderwerp, en sommige onderzoeken in gevangenschap hebben aangetoond dat chimpansees anderen spontaan helpen, zelfs zonder beloning en ondanks de hoge kosten", herinnert hij zich. Vandaar het belang van dit werk, waarin zij als hoofdauteur optreedt.

Carvalho is van mening dat de verzorging van de wonden van andere chimpansees zou moeten leiden tot een herziening van het onderzoek naar de oorsprong van prosocialiteit. "We delen waarschijnlijk een langere evolutionaire geschiedenis van altruïsme met chimpansees dan we voorheen dachten", schrijft hij in een e-mail. Volgens hem zou het kunnen zijn ontstaan ​​in analoge contexten, waarin de zorg voor anderen van fundamenteel belang was voor het voortbestaan ​​en de gezondheid van de groep en de zorg voor niet-verwante individuen gerechtvaardigd was. “Daarom zou de oorsprong ervan meer te maken kunnen hebben met de zorg voor anderen dan met het delen van voorwerpen”, concludeert hij.