Geneeskunde: Luchtvervuiling verhoogt risico op dementie

Dit verband werd al lang vermoed, maar een uitgebreide nieuwe studie levert nu zeer valide bewijs: fijnstofvervuiling verhoogt het risico op dementie. Dit is de uitkomst van een meta-analyse die onlangs is gepubliceerd in het tijdschrift Lancet Planetary Health . Voor deze analyse evalueerden onderzoekers van de Universiteit van Cambridge in totaal 51 studies met gegevens van bijna 50 miljoen mensen, voornamelijk uit landen met een hoog inkomen. Voorwaarde was dat de deelnemers minstens een jaar in een gebied met een hoge luchtvervuiling woonden.

Wetenschappers hadden luchtvervuiling al in eerdere studies besproken als mogelijke risicofactor voor dementie. Het onderzoeksteam schrijft echter dat het vaak niet mogelijk was een duidelijk causaal verband aan te tonen. In sommige gevallen spraken deze studies elkaar zelfs tegen.

Het nieuwe onderzoek biedt nu de mogelijkheid om veel gedetailleerder te kijken naar de invloed van luchtvervuiling, aldus geriater-psychiater en dementie-specialist Tom Russ van de Universiteit van Edinburgh, die niet betrokken was bij het onderzoek, tegen het British Science Media Centre: "De gegevens suggereren bijvoorbeeld dat het risico op dementie door luchtvervuiling in Edinburgh negen procent lager is dan in Londen."

Het onderzoek kan ook nauwkeuriger bepalen welke luchtverontreinigende stoffen het grootste probleem vormen. De auteurs noemen specifiek drie stoffen die het risico op dementie verhogen. Dit omvat fijnstof met een diameter kleiner dan 2,5 micrometer, ook wel bekend als PM2.5. Deze deeltjes zijn zo klein dat ze diep in de longen kunnen doordringen en zijn voornamelijk afkomstig van uitlaatgassen van voertuigen, energiecentrales, houtkachels, schoorstenen en bouwstof. Volgens het onderzoek nam het relatieve risico op dementie met 17 procent toe voor elke 10 microgram per kubieke meter toename van de PM2.5-concentratie.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert al lang dat de jaarlijkse gemiddelde PM2.5-concentratie niet hoger mag zijn dan vijf microgram per kubieke meter lucht. In stedelijke gebieden liggen de waarden echter vaak hoger: volgens het Bundesamt für Umwelt (Bundesamt für Umwelt ) bedroeg de gemiddelde concentratie in Duitsland in 2024 9,1 microgram per kubieke meter .

De tweede geïdentificeerde verontreinigende stof, stikstofdioxide, wordt voornamelijk geproduceerd door de verbranding van fossiele brandstoffen, maar is ook te vinden in de uitlaatgassen van gasfornuizen en verwarmingstoestellen. Volgens de studie nam het risico op dementie met drie procent toe voor elke tien microgram stikstofdioxide per kubieke meter. Volgens het Bundesamt für Umwelt (Bundesamt für Umwelt) fluctueren de waarden in Duitsland: afhankelijk van de locatie van het meetstation worden jaargemiddelde NO₂-waarden tussen 20 en 40 microgram per kubieke meter gemeten in de buurt van verkeer, en in zeer zeldzame gevallen zelfs hoger.

Voor de derde vervuilende stof, roet, observeerden de onderzoekers dat voor elke toename van één microgram per kubieke meter het relatieve risico met 13 procent toenam. In Londen bedroeg de gemiddelde roetvervuiling langs de weg in 2023 0,93 microgram per kubieke meter.

Maar wat heeft fijnstofvervuiling met dementie te maken? Volgens de auteurs spelen verschillende mechanismen een rol. Vervuilde lucht kan ontstekingsprocessen en "oxidatieve stress" veroorzaken, die beide bijdragen aan cel-, eiwit- en DNA-schade. Het is bewezen dat dit dementie veroorzaakt en verergert. Sommige luchtdeeltjes kunnen rechtstreeks de hersenen binnendringen of zogenaamde stille ontstekingen in het lichaam veroorzaken, wat op zijn beurt de hersenfunctie negatief beïnvloedt.

Onderzoekers begrijpen steeds beter hoe ontstekingsprocessen bijdragen aan hartaanvallen, beroertes en obesitas. Wat kunnen we hieraan doen?

Verschillende experts vertelden het Science Media Centre dat dit verband nader onderzoek behoeft. Neurowetenschapper Mark Dallas van de Universiteit van Reading benadrukte: "We moeten nauwkeuriger begrijpen hoe deze vervuilende stoffen de hersenen beschadigen." Toekomstig onderzoek zou ook licht kunnen werpen op de invloed van luchtvervuiling op verschillende vormen van dementie.

Een van de auteurs van de meta-analyse, Christiaan Bredell van de Universiteit van Cambridge, benadrukte in een verklaring dat dementiepreventie niet uitsluitend de verantwoordelijkheid is van het zorgstelsel. Deze studie toont aan dat stadsplanning, transportbeleid en milieuregelgeving ook een belangrijke rol spelen. De auteurs wijzen er echter ook op dat de studie voornamelijk gebaseerd is op gegevens van mensen in rijke, overwegend blanke landen. Toekomstige studies zouden een bredere demografie moeten overwegen.