Wyniki badań genetycznych i zdrowie psychiczne: Jak blisko jesteśmy precyzyjnej psychiatrii?

Kompleksowy przegląd kilkudziesięciu wcześniej opublikowanych badań rzucił światło na rolę markerów genetycznych w zaburzeniach nastroju oraz na to, jak wpływają one na wyniki leczenia i cechy kliniczne poważnych chorób psychicznych.

Analiza, opublikowana w czasopiśmie „Genetic Psychiatry”, ujawnia, że chociaż skale poligeniczne wykazują obecnie niewielką moc predykcyjną, to jednak wykazują spójne wzorce, które mogą ostatecznie przyczynić się do bardziej spersonalizowanej opieki psychiatrycznej. Skale te stanowią szacunki ryzyka rozwoju określonej choroby , oparte na informacjach genetycznych każdego pacjenta.

Badania przeprowadzone przez profesora Alessandro Serrettiego z Uniwersytetu Kore w Ennie na Sycylii we Włoszech objęły analizę badań przeprowadzonych w latach 2013–2025, badając związek między wynikami badań poligenicznych dla ciężkiej depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej a wynikami leczenia.

Przegląd wykazał, że wyższe wyniki poligeniczne w przypadku depresji konsekwentnie korelują z gorszymi wynikami leczenia wielu zaburzeń. Pacjenci z podwyższonym ryzykiem genetycznym depresji częściej nie reagowali na leki, takie jak leki przeciwdepresyjne, stabilizatory nastroju i leki przeciwpsychotyczne. Ponadto, mieli oni niższe wskaźniki remisji i większą oporność na leczenie w przypadku dużej depresji, choroby afektywnej dwubiegunowej i schizofrenii. Ten wzorzec utrzymywał się w różnych populacjach i metodach leczenia, co sugeruje rzeczywisty związek biologiczny, a nie artefakt statystyczny.

„Większość badań wskazuje na umiarkowaną, ale spójną zależność między wynikami poligenicznymi w zakresie dużej depresji a wynikami leczenia przeciwdepresyjnego” – zauważył profesor Serretti. „Wyższe obciążenie poligeniczne depresją koreluje z wyższym prawdopodobieństwem braku reakcji, braku remisji lub oporności na konwencjonalne terapie przeciwdepresyjne”.

Co więcej, zaobserwowano szkodliwy wpływ, choć przy mniejszej mocy dowodów, również na wyniki leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej i schizofrenii .

Wyniki poligeniczne dla zaburzenia afektywnego dwubiegunowego wykazały bardziej zniuansowane efekty: chociaż markery te wykazały ograniczoną wartość predykcyjną odpowiedzi na leki przeciwdepresyjne w depresji jednobiegunowej, ujawniły intrygujące wzorce w leczeniu zaburzenia afektywnego dwubiegunowego . Z jednej strony mogą one być powiązane z lepszymi wynikami edukacyjnymi lub wyższymi funkcjami poznawczymi; z drugiej strony mogą predysponować do występowania wymiarów psychotycznych w określonych kontekstach.

Dowody te wskazują, że genetyczna podatność na chorobę afektywną dwubiegunową nie zawsze wiąże się z negatywnymi konsekwencjami , a w niektórych sytuacjach może być nawet korzystna.

Wpływ czynników środowiskowych

Analiza dostarczyła przekonujących dowodów na to, że genetyczne ryzyko zaburzeń nastroju oddziałuje z czynnikami środowiskowymi . Badania konsekwentnie wykazały, że osoby o wyższym genetycznym ryzyku depresji zgłaszały większą ekspozycję na stresujące wydarzenia życiowe i wykazywały większą podatność na niekorzystne warunki środowiskowe.

Z kolei genetyczne ryzyko choroby afektywnej dwubiegunowej czasami wiąże się z pozytywnymi rezultatami, takimi jak lepsze wyniki w nauce i poprawa funkcji poznawczych w niektórych populacjach. Ta dwoistość odzwierciedla złożoność genetyki psychiatrycznej , w której te same warianty genetyczne mogą wiązać się zarówno z ryzykiem, jak i korzyściami, w zależności od kontekstu.

Czy te interakcje gen-środowisko mogą wyjaśniać, dlaczego niektórzy pacjenci o podobnych profilach genetycznych doświadczają tak odmiennych trajektorii klinicznych? Badania sugerują, że podatność genetyczna może wpływać nie tylko na bezpośrednie ryzyko choroby, ale także na prawdopodobieństwo napotkania stresorów środowiskowych, które dodatkowo modyfikują rokowanie.

Pomimo spójnych ustaleń, użyteczność kliniczna obecnych wskaźników poligenowych pozostaje ograniczona . Nawet jeśli są one statystycznie istotne, te markery genetyczne zazwyczaj wyjaśniają mniej niż 1% wariancji w wynikach leczenia.

Profesor Serretti podkreślił, że skale poligeniczne należy obecnie traktować jako przyrostowe markery predykcyjne , a nie kliniczne narzędzia decyzyjne. „Chociaż te skale są obiecujące, ich dodatkowa moc wyjaśniająca, wykraczająca poza konwencjonalne predyktory kliniczne, często pozostaje marginalna” – zauważył.

Przegląd wskazał na istotne ograniczenie obecnych badań: większość badań asocjacyjnych w całym genomie, leżących u podstaw tych wyników poligenicznych , przeprowadzono w populacjach pochodzenia europejskiego. Stwarza to istotne trudności w implementacji predykcji genetycznej w populacjach z pozostałych części świata.

Najnowsze badania przeprowadzone w populacjach azjatyckich, a w szczególności wśród Chińczyków z grupy etnicznej Han, wykazały zasadniczo spójną wielkość efektu dla wyników depresji poligenowej. Jednak różnice między populacjami mogą znacząco wpłynąć na dokładność predykcyjną, gdy wyniki uzyskane z prób europejskich zostaną zastosowane w innych miejscach. Z tego powodu w artykule podkreślono potrzebę przeprowadzenia dużych badań heterogenicznych pod względem etnicznym .

Przydatność sztucznej inteligencji

Sztuczna inteligencja staje się potężnym sojusznikiem w tego typu badaniach, łączących wyniki poligeniczne z danymi klinicznymi za pomocą technik uczenia maszynowego. W ten sposób osiągnięto znaczną poprawę w przewidywaniu wyników: niektóre badania osiągnęły wyjaśnienia wariancji na poziomie 4-5% dzięki integracji informacji genetycznych i klinicznych, w porównaniu z 1-2% w przypadku samych markerów genetycznych.

Podsumowanie badania wskazuje na kilka obiecujących kierunków badań. Przede wszystkim trwające badania asocjacyjne obejmujące cały genom, z wykorzystaniem większych prób i ulepszonych metod statystycznych, poprawiają dokładność wyników poligenicznych. Co więcej, naukowcy opracowują bardziej zaawansowane podejścia, uwzględniające heterogeniczność w diagnozach psychiatrycznych.

Integracja z pomiarami neurofizjologicznymi , takimi jak biomarkery elektroencefalograficzne, oraz badanie interakcji gen-środowisko oferują dodatkowe możliwości poprawy prognozowania. Niektóre badania rozpoczęły również badanie wpływu ryzyka genetycznego na wpływ traumy w dzieciństwie, narażenia na stres i innych czynników środowiskowych na wyniki leczenia psychiatrycznego.

Przyszłe bazy

Chociaż natychmiastowe kliniczne wdrożenie tych odkryć jest przedwczesne, badania te stanowią ważny fundament dla przyszłych podejść do psychiatrii precyzyjnej. Spójne wzorce obserwowane w różnych badaniach sugerują, że czynniki genetyczne rzeczywiście wpływają na odpowiedź na leczenie , nawet jeśli obecne pomiary obejmują jedynie ułamek tego wpływu.

Wyniki badań podkreślają również, jak ważne jest uwzględnienie czynników środowiskowych obok ryzyka genetycznego: pacjenci o dużej podatności genetycznej na depresję mogą odnieść korzyści z intensywniejszych interwencji środowiskowych lub ściślejszego monitorowania zaostrzeń objawów związanych ze stresem.

Wraz z rozwojem predykcji poligenowej, narzędzia te mogłyby w przyszłości wspierać podejmowanie decyzji klinicznych poprzez stratyfikację ryzyka lub dobór terapii. Jednak takie zastosowania będą wymagały dalszych, szeroko zakrojonych badań, w tym randomizowanych badań kontrolowanych, które wykażą zarówno użyteczność kliniczną, jak i opłacalność.

Przegląd podkreśla zarówno potencjał, jak i obecne ograniczenia metod genetycznych w przewidywaniu leczenia psychiatrycznego. Chociaż poligeniczne wyniki badań zaburzeń nastroju wykazują stałe powiązania z wynikami klinicznymi, przełożenie tych wyników na rutynową praktykę kliniczną wymaga dalszego postępu metodologicznego, zwiększenia różnorodności przodków oraz integracji z kompleksową oceną kliniczną.