Kinderen en adolescenten in het noorden en noordoosten hebben nog steeds te maken met problemen op het gebied van mondgezondheid

Uit een uniek onderzoek is gebleken dat de toegang van Braziliaanse kinderen tot gespecialiseerde tandheelkundige behandelingen via het Unified Health System (SUS) per regio sterk verschilt. Het onderzoek analyseerde meer dan 29 miljoen consulten die tussen 2008 en 2022 door kindertandartsen werden uitgevoerd en benadrukt een ongelijkheid: de gespecialiseerde zorg voor de mondgezondheid van kinderen is in Brazilië nog steeds ongelijk.

Het onderzoek werd uitgevoerd door onderzoekers van het postdoctorale programma voor kindertandheelkunde aan de tandheelkundefaculteit Ribeirão Preto van de Universiteit van São Paulo (USP) en baseerde zich op gegevens uit de vijf grootste regio's van het land: Noord, Noordoost, Zuidoost, Zuid en Centraal-West. De resultaten werden gepubliceerd in het tijdschrift Brazilian Research in Pediatric Dentistry and Integrated Clinic.

Volgens tandarts Ricardo Barbosa Lima, een van de auteurs van het onderzoek, was al bekend dat er moeilijkheden waren met de toegang tot dit soort zorg, maar nationale gegevens ontbraken nog. We hebben alle productie in de kindertandheelkunde in de SUS onderzocht en aanzienlijke regionale verschillen geconstateerd. Er was geen onderzoek met deze reikwijdte.

Uit de gegevens blijkt dat kinderen van nul tot veertien jaar in het noordoosten het minst toegang hebben tot gespecialiseerde zorg. Slechts 13,9% van de ingrepen die in die periode werden uitgevoerd, vonden in deze regio plaats. Dat is het laagste percentage van alle regio’s. Bijna de helft (48,5%) van alle diensten in het land is geconcentreerd in het zuidoosten.

Ook de situatie in het Noorden is opvallend: naast de aanzienlijke schommelingen door de jaren heen, was dit de enige regio waar in de geanalyseerde 15 jaar een daling in het aantal tandartsbezoeken voor kinderen werd vastgesteld. Zelfs als we de meest kritieke jaren van de pandemie (2020 tot en met 2022) buiten beschouwing laten, stagneert het aanbod van gespecialiseerde zorg in de regio, in tegenstelling tot het Zuiden, waar sprake was van groei.

Er is een tekort aan professionals in de eenheden

Volgens Lima is een van de factoren die de regionale verschillen helpen verklaren, het feit dat kindertandheelkunde geen verplichte specialisatie is in Dental Specialty Centers (CEO's), SUS-eenheden die complexere en aanvullende zorg leveren aan het netwerk van eerstelijnszorg. Dat betekent dat de aanwezigheid van deze professionals afhankelijk is van de beslissing van de lokale gezondheidsmanagers, die wellicht de voorkeur geven aan regio's met een grotere infrastructuur of meer middelen. "Omdat het geen verplichte specialisatie is voor CEO's, is er een vergoeding vereist. Dit betekent dat regio's met minder middelen of minder infrastructuur in het nadeel zijn", zei hij.

Bovendien hebben volgens hem ook de werkomstandigheden van de professionals grote invloed op de resultaten: werktijden, de structuur van de afdelingen, de wijze van doorverwijzing en zelfs de benodigde tijd voor zorg. "Als er in een regio kinderen zijn die in ernstiger situaties verkeren, is het logisch dat de zorg langer duurt. Dat vermindert het aantal geregistreerde handelingen, maar dat betekent niet dat er minder behoefte is", voegt hij toe.

Voor tandarts Valmir Vanderlei Gomes Filho, specialist in Openbare Zorgprojecten bij de afdeling Eerstelijnszorg en Netwerken van het Hospital Israelita Albert Einstein, is de ongelijkheid in de toegang tot kindertandheelkunde een weerspiegeling van de historische en structurele ongelijkheden in het Braziliaanse zorgstelsel.

"Het is een combinatie van economische, geografische en bestuurlijke factoren. In de regio's Noord en Noordoost maken het tekort aan professionals, de afstand tot zorgcentra en het lage inkomen van de bevolking de toegang tot gespecialiseerde tandheelkundige zorg nog moeilijker", legde hij uit. "Bovendien hebben problemen zoals een laag opleidingsniveau, armoede en gebrek aan informatie over mondgezondheid een directe invloed op de vraag naar deze diensten", aldus hij.

Het aantal bij de SUS ingeschreven kindertandartsen fluctueerde gedurende de onderzochte periode, wat ook van invloed kan zijn op de variatie in het aantal afspraken. In 2008 waren er 1.343 professionals werkzaam binnen het publieke netwerk. In 2022 is dit aantal gestegen tot 1.595, na de piek in 2010 met 1.745 professionals. Toch was deze groei niet voldoende om de toegang tussen de regio's in evenwicht te brengen.

Volgens Lima bevestigen de resultaten die voor het noordoosten zijn gevonden de gegevens die al bekend waren over de grotere sociale en gezondheidskwetsbaarheid van deze regio. Uit eerder onderzoek blijkt dat kinderen in het noordoosten van de VS vaker last hebben van tandbederf – een van de grootste problemen op het gebied van mondgezondheid – en minder toegang hebben tot preventieve en behandelingsdiensten. In kleine steden in het binnenland had bijvoorbeeld ongeveer 69% van de kinderen onbehandelde gaatjes in hun tanden, volgens gegevens van het National Oral Health Survey (SB Brasil 2010).

Deze cijfers geven aan dat er een direct verband is tussen grondgebied, sociaaleconomische status en toegang tot openbare gezondheidszorg, waaronder tandheelkunde. Ongelijkheid begint in de eerstelijnszorg, waar de dekking en de mogelijkheden om mondgezondheidsproblemen op te lossen per regio sterk verschillen. Wanneer het basisnetwerk faalt, bestaat de neiging dat kinderen worden doorverwezen naar gespecialiseerde diensten. Dat gebeurt niet altijd, gezien het gebrek aan structuur en gekwalificeerde professionals, vooral in de armste regio's.

"Ervaring met gaatjes is moeilijk te meten in een land als Brazilië, een land ter grootte van een continent met meer dan 200 miljoen inwoners. Sommige staten in de regio's Noordoost en Centraal-West hebben echter een hogere prevalentie dan andere. De kwetsbare sociaaleconomische component hangt sterk samen met een slechtere ervaring met gaatjes", aldus de onderzoeker.

Gevolgen van de pandemie

De COVID-19-pandemie had ook een directe impact op de tandheelkundige zorg, met een scherpe daling van het aantal electieve ingrepen in 2020. De regio's Noord en Noordoost werden het zwaarst getroffen, waardoor de bestaande ongelijkheden verder toenamen. "De context van de pandemie beperkte de geplande tandartsafspraken en gaf voorrang aan spoedafspraken. Deze lange periode van lage productiviteit was zonder twijfel een van de grootste problemen voor de mondgezondheid van de hele bevolking, inclusief kinderen", aldus Lima.

Hierdoor nam het aantal onbehandelde gevallen toe. "Dit alles heeft een grote impact gehad op de preventieve zorg voor kinderen. Belangrijke acties zoals het eerste consult, groeimonitoring en de bestrijding van mondziekten zijn op de lange baan geschoven", aldus tandarts Aline Moreno Ferreira Campos, hoogleraar van de specialisatieopleiding Tandheelkunde in de Volksgezondheid: Nadruk op Gezins- en Gemeenschapsgezondheid aan Ensino Einstein.

Daarbij komen nog factoren als het tekort aan vakmensen, een kleiner aantal gespecialiseerde centra, managementmoeilijkheden en sociaaleconomische ongelijkheden. "Als gevolg hiervan bestond het risico dat de mondgezondheidsindicatoren van kinderen zouden verslechteren en dat de regionale ongelijkheden in de toegang tot tandheelkundige zorg zouden toenemen", aldus Moreno.

Gezien dit scenario bepleiten onderzoekers dat kindertandheelkunde een verplichte specialisatie wordt voor CEO's, zoals dat ook al het geval is voor andere vakgebieden zoals endodontologie en parodontologie. Dit zou zorgen voor een eerlijkere en continuere zorg voor kinderen in het hele land. "Het is essentieel om een ​​vaste specialist te hebben die voor kinderen zorgt. Zelfs met een goed gestructureerde eerstelijnszorg vereisen sommige gevallen meer diepgaande kennis, zoals operaties, endodontische behandelingen of revalidatie", benadrukte Ricardo Lima.

Professor Aline Moreno is het daarmee eens en benadrukt twee belangrijke voordelen: "Het vergroten van de toegang tot zorg voor complexere gevallen en het mogelijk maken van een nauwkeurigere monitoring van de mondgezondheidsindicatoren van kinderen", aldus de specialist, die gelooft dat de verandering kan helpen de regionale ongelijkheden te verminderen door in alle regio's een minimale structuur af te dwingen en de opleiding van meer specialisten te stimuleren waar de behoefte groter is.

In een notitie aan Agência Einstein meldde het Ministerie van Volksgezondheid dat het in 2024 een recordinvestering in mondgezondheid registreerde: R$ 4,8 miljard. Hij voegde eraan toe dat in 2023 de wet werd aangenomen die het nationale beleid voor mondgezondheid opnam in de wet op de biologische gezondheid, waardoor mondgezondheid een recht werd voor alle Brazilianen via de SUS.

In het document staat dat het ministerie in maart 2025 een federale financiële prikkel heeft opgenomen ter ondersteuning van de implementatie en financiering van specialismen die nog niet door de SUS CEO's worden aangeboden, waardoor managers kindertandheelkundige diensten kunnen opnemen in bestaande diensten. Momenteel zijn er 1.771 kinderartsen geregistreerd bij de SUS, waarvan er 695 werkzaam zijn bij CEO's.

Het Ministerie van Volksgezondheid meldde ook de oprichting van de Specialistische Mondgezondheidsdienst (Sesb). Deze dienst is bedoeld voor gemeenten tot 30.000 inwoners en biedt gespecialiseerde tandheelkundige zorg, afgestemd op de lokale behoeften. Deze bepaling versterkt de inzet om in achtergestelde regio's uitgebreide tandheelkundige zorg te garanderen.

Bron: Einstein Agency