Mar Capeáns, de nieuwe directeur van CERN: "Het is angstaanjagend dat we slechts 5% van het heelal kennen."

Mar Capeáns, een natuurkundige die 58 jaar geleden in Santiago de Compostela werd geboren, is de nieuwe operationeel directeur van 's werelds grootste laboratorium voor deeltjesfysica, het Europese CERN . Haar belangrijkste taak in deze nieuwe functie zal zijn om ervoor te zorgen dat "alles soepel verloopt", zoals ze het zelf zegt. Dit is een enorme uitdaging bij een instelling die 20.000 wetenschappers uit 110 landen samenbrengt, waaronder gezworen vijanden zoals Israël (dat de instelling financiert), Iran en Palestina (die academische partners zijn). Spanje is een van de 25 lidstaten en draagt ​​7% bij aan het jaarlijkse budget, dat in totaal ongeveer € 1,2 miljard bedraagt.

Het mandaat van Capeáns begint in 2026 en eindigt in 2030. In deze jaren zal het Europese laboratorium in Genève (Zwitserland) te maken krijgen met enkele van de grootste uitdagingen in zijn geschiedenis, zoals het vertienvoudigen van de kracht van zijn belangrijkste deeltjesversneller, de LHC , die in 2012 het laatste nog te observeren elementaire deeltje ontdekte: het Higgs-boson . Er zal ook worden besloten over de bouw van de Future Circular Collider (FCC), een machine die drie keer zo groot is en het grootste nieuwe experiment op aarde zal zijn. De technologie die nodig is voor de bouw ervan is nog niet duidelijk, maar het zou kunnen onthullen waaruit tot 25% van het heelal bestaat, waarvan bijna alles nog onbekend is.

Terugkijkend gelooft Capeáns dat geen enkele andere Spaanse zo hoog is gestegen als zij in deze organisatie, waar ze al meer dan 30 jaar werkt. Ze krijgt gezelschap van vijf andere directeuren uit andere vakgebieden, zoals accelerators, technologie en internationale betrekkingen, onder leiding van de Brit Mark Thomson , die de Italiaan Fabiola Gianotti opvolgt als directeur-generaal. In dit interview met EL PAÍS, via videoconferentie, duikt de wetenschapper in de toekomstige ontdekkingen van 's werelds kathedraal van de natuurkunde.

Vraag: Vormt de huidige geopolitieke spanning een bedreiging voor de toekomst van CERN?

Antwoord: De situatie is zeer moeilijk. Dit laboratorium heeft in zijn 70-jarig bestaan ​​een periode van glorieuze stabiliteit gekend. Dit is mogelijk gemaakt door de toename van het aantal lidstaten dat het financiert [alle Europese landen behalve Israël]. Niets kan hier zonder samenwerking, en daarin schuilt onze kracht. We beginnen te horen dat budgetten zullen worden afgetrokken van fundamenteel onderzoek, dat er bijdragen zijn van landen die we als vanzelfsprekend beschouwden en die misschien nooit zullen komen. Het zou zonde zijn om 70 jaar succes, samenwerking en kennisdeling weg te gooien. Ik geloof dat Europa vandaag de dag een super-Europa is, waar samenwerking, luisteren naar anderen, competitief zijn, maar niemand buitensluiten, fundamentele waarden blijven die meer dan ooit van toepassing zijn.

V. Zal Europa de FCC bouwen vóór China, dat een zeer vergelijkbare accelerator plant?

A. CERN heeft drie hoofddoelen: profiteren van de technische pauze van 2026-2029 om de LHC te verbeteren, voorbereiden op de herstart in 2029 om betere resultaten in de deeltjesfysica te behalen, en de toekomst op lange termijn bepalen. Een van de mogelijke opties is de FCC, een versneller met een diameter van 90 kilometer. Bij beslissingen moet rekening worden gehouden met duurzaamheid, internationale samenwerking en technologische ontwikkeling, aangezien deze projecten jaren van voorbereiding en gezamenlijke investeringen vergen. Dit proces is buitengewoon interessant en er wordt momenteel over besloten, als onderdeel van de Europese strategie voor deeltjesfysica. Het is een bottom-upproces, waarbij landen of wetenschappers kunnen beginnen met het aangeven welke wetenschappelijke faciliteit volgens hen de grootste vragen zal beantwoorden. En daarbij moeten de kosten en de politieke aspecten worden opgeteld. Een machine zo groot als de FCC vereist waarschijnlijk een uitbreiding van CERN, een ander bestuursmodel en externe financiering die niet van de lidstaten komt. Dit alles wordt nu besproken en tegen het einde van het jaar zal er een conclusie worden getrokken. Er lijkt een behoorlijke consensus te bestaan ​​over de kosten en inspanningen die een circulaire machine ons kan bieden. De Chinezen zullen waarschijnlijk vooroplopen qua constructie. Maar als je zo'n complexe machine voor de natuurkunde bouwt, heb je een hechte wetenschappelijke gemeenschap nodig, een historische infrastructuur die alleen CERN heeft, en bovendien een internationale gemeenschap die zich inzet. Als we deze drie dingen op tafel leggen, denk ik dat we het goed doen.

V. U kwam in 1992 bij CERN aan. Dat jaar won uw professor, Georges Charpak , die in het Franse verzet had gevochten en twee jaar in Dachau had doorgebracht, waarna hij ingenieur werd en zich specialiseerde in natuurkunde, de Nobelprijs voor de natuurkunde voor het ontwikkelen van een deeltjesversneller die de basis vormde voor de LHC. In 2012 ontdekte deze machine het higgsboson, wat hem slechts een jaar later de Nobelprijs voor de natuurkunde opleverde. Wat zou de volgende grote ontdekking van dit laboratorium kunnen zijn?

A. Waar we allemaal naar op zoek zijn, is donkere materie . Er zijn andere doelen, zoals het begrijpen van het Higgsdeeltje of de asymmetrie tussen materie en antimaterie, maar wat me 's nachts wakker houdt, is dat we na zoveel jaar nog maar 5% van het heelal begrijpen. Dat vind ik angstaanjagend. We geloven dat we met de LHC, vooral in de volgende fase met hoge lichtsterkte, donkere materie zullen kunnen ontdekken, en dat zou ons al helpen om 25% meer van het heelal te verklaren. Als ik CERN daarmee verlaat, ben ik al blij. En ik weet zeker dat er nog een Nobelprijs komt.

V. Wat zou de LHC precies zien?

A. Nieuwe deeltjes . Wat we zouden doen, is experimenteel bewijzen dat deze deeltjes bestaan, en dus dat donkere materie bestaat, en dat alle theorieën die op de aanwezigheid ervan gebaseerd zijn, automatisch gevalideerd zouden worden. Dit is nauw verbonden met kosmologie, met astrofysica... We zijn allemaal op zoek naar hetzelfde.

V. Zou donkere energie , die de overige 75% van het heelal uitmaakt, ontdekt kunnen worden?

A. Het is veel moeilijker. Er is geen consensus over wat donkere energie is. We weten dat het bestaat, maar we weten niet waar we het moeten aanpakken.

V. Boven deze ontdekkingen zou de theorie staan ​​om zwaartekracht en kwantummechanica te verenigen. Is het mogelijk om dit te demonstreren?

A. De geschiedenis van de deeltjesfysica gaat over het verenigen van krachten. Dat is een van de dingen die me het meest aantrekt in dit vakgebied: alles neigt naar schoonheid en eenvoud. En er is niets mooiers en eenvoudigers dan de vier fundamentele krachten in één theorie te hebben. Dat is precies waar we naar op zoek zijn: een theorie die alles verklaart. Met de apparatuur die we tegenwoordig hebben, is het erg moeilijk om het bestaan ​​ervan te bewijzen, maar dat is wel het doel dat we nastreven.

V. Sommige van deze concepten zijn net zo breed en onzeker als die van religie. Denk je dat er ruimte is voor God in dit hele universum?

A. Het zijn totaal verschillende onderwerpen. Sommige mensen hebben geloof nodig. De wetenschap, de deeltjesfysica, probeert niet te begrijpen of er een God is of niet. Wat wij willen begrijpen, is de oorsprong van het universum vanuit het perspectief van de natuurwetten. En binnen de CERN-gemeenschap heb je alle spectra en verschillende religies; dat is geweldig.

V. Welke invloed heeft uw benoeming op de rol van Spanje bij CERN?

A. Ik ben ervan overtuigd dat CERN het Spaanse laboratorium in Zwitserland is. Ik draag de erfenis van vele Spanjaarden die hier hebben gewerkt. Spanje heeft een zeer sterke wetenschappelijke gemeenschap en die moet bij alles wat we doen betrokken zijn. Ik zorg er altijd voor dat er Spanjaarden op relevante posities zitten; dat trekt jonge mensen aan en het is essentieel dat ze dat zien. Er is al veel vooruitgang geboekt.

V. De Amerikaanse president Donald Trump dreigt uw internationale wetenschappelijke samenwerkingsprojecten, waaronder die van CERN, stop te zetten . Welke gevolgen heeft dit voor u?

A. Als het bevestigd wordt, krijgen we problemen. De Verenigde Staten zijn een zeer belangrijke partner, zowel financieel als qua expertise. We werken intensief met hen samen aan deeltjesdetectoren, die zeer complex zijn, en we zijn van hen afhankelijk, net als van andere landen. Ik hoop dat deze zaken geleidelijk zullen verbeteren en dat de Amerikaanse gemeenschap van deeltjesfysicawetenschappers niet in een zwakke positie terechtkomt door zeer kortetermijnmaatregelen.

V. Is een CERN zoals het door u beschrevene verenigbaar met de dreigende remilitarisering van Europa ?

A. Ja, dat moet. Europa kan het zich niet veroorloven om te stoppen met fundamentele wetenschap. We moeten politici helpen begrijpen dat fundamentele wetenschap een langetermijnverbintenis is, voor jongeren en duurzaamheid, met grote economische en industriële gevolgen. Het zou een stap achteruit zijn om dit van de kaart te vegen. Ik werk al 30 jaar bij CERN en het lijkt me onmogelijk dat dit niet begrepen wordt. Maar we moeten waakzaam zijn, want fundamentele wetenschap mag niet onderhandelbaar zijn.