Kan lucht vorm aannemen en in duizend stukken exploderen?

De staatsgreep die aan de Burgeroorlog voorafging – juli 1936 – verraste Ramón J. Sender in het Guadarrama-gebergte; een landelijke omgeving die al snel zou worden verstoord door de oorlog die de schrijver uit Huesca aan het front meemaakte, en wiens getuigenis zou worden onthuld in Contraataque (Deusto), een boek dat onlangs opnieuw is uitgegeven.

Dit is een kroniek in de eerste persoon, scherp, aangrijpend en doordrenkt van het broedermoordende vuur van broederlijk bloed. Binnen de pagina's vinden we granaatscherven, dood en explosies; lichamen en ontploffende vrachtwagens die Ramón J. Sender "de lichamelijkheid van de lucht" laten voelen, de sensatie dat de lucht "een lichaam" is dat verbrijzelt elke keer dat er een granaat wordt gegooid. Explosies die lichamen opensplijten, waardoor "slagaders en schedels" zichtbaar worden, om de eigen woorden van de schrijver te gebruiken. Geconfronteerd met zo'n grafische beschrijving is het mogelijk om de perceptie van lucht die in duizend stukken uiteenvalt eenvoudig te verklaren; dezelfde perceptie die Sender had toen hij geconfronteerd werd met de explosies die de werkelijkheid verschroeien en de geschreven pagina overstijgen.

Ten eerste moeten we begrijpen dat lucht een mengsel is van gassen, moleculen met hun specifieke, hoewel nauwelijks waarneembare, massa, die gewicht hebben, zoals we kunnen zien als we een ballon met lucht vullen en deze op een weegschaal naast een lege ballon plaatsen. Om het visuele effect eenvoudig uit te leggen, volstaat het te zeggen dat deze luchtmassa in gevaar komt door trinitrotolueen, oftewel TNT, de organische verbinding die gebruikt wordt om de handgranaten te laden waar Sender het in zijn boek over heeft. Trinitrotolueen is een verbinding die in de vorm van vlokken verschijnt en, wanneer deze tot ontploffing komt, de luchtdruk verstoort, de lucht en de temperatuur ervan verhoogt, en deze massa met grote snelheid voortplant, waarbij de schokgolf alles op zijn pad verplaatst.

Dit is wanneer de lucht zichtbaar wordt, dat wil zeggen, wordt waargenomen voor wat het is: materie bestaande uit gewicht en ruimte innemend, aangezien het in contact met trinitrotolueen explosieve energie vrijgeeft; een visueel fenomeen dat wordt waargenomen alsof de lucht zelf explodeert. De granaat breekt en de fragmenten bereiken de lichamen, maar dit is nauwelijks merkbaar , zoals Ramón J. Sender beschrijft wanneer hij schrijft dat "de granaat onzichtbaar was; het leek alsof de lucht zelf, wervelend en samengeperst onder mysterieuze druk, plotseling explodeerde, waardoor slagaders en schedels eromheen braken."

Hoewel Sender de granaten niet zag, was hij wel getuige van hun vernietigende kracht . Hij legde een journalistiek verslag vast van zijn ervaringen in de beginfase van de Burgeroorlog, toen het conflict zich over het land begon te verspreiden in een atmosfeer die met elke explosie vorm kreeg en in duizend stukken uiteenspatte in een landschap dat niet langer landelijk was, maar een ware hel.